milli goshun logo
Rum iliniň derwezesini açan soltan
Rum iliniň derwezesini açan soltan
03.06.2018 2058 Harby Taryh

XI asyryň ortalarynda, Türkmenistan topraklarynda, Merwde düybi tutulan Beýik Seljuk türkmenleriniň şadöwleti asyryň 70-nji ýyllaryna çenli öz çaklerini has-da giňeldipdir. Anadolyny eýelemek üçin türkmenleriň eden harby we göçüş hereketleri Togrul beg Türkmeniň we Çagry beg Türkmeniň zamanynda başlanypdy. 1015-1018-nji ýyllarda Häzirbegjan topraklaryna gelen Çagry beg Türkmen Wan hem-de Kars etraplaryna barlag ýörişlerini gurap, Anadolynyň ýaşamak üçin oňaýly, amatly ýerdigine göz ýetiripdir. Ol yzyna dolanyp geleninde bu pikirini ildeşlerine duýdurypdyr.

1028-1038-nji ýyllarda, Arslan Ýabguwa bagly Oguz-türkmenleri Anadoly illerine giripdirler, has soňra bolsa ülkäniň günorta etraplaryna çenli barypdyrlar.

1044-1048-nji ýyllarda, Togrul beg tarapyndan iberilen Ybraýym Ýynal, Gutalmyş we Musa Ýabguwyň ogly Hasan uly bir goşun bilen Häzirbegjana gelipdirler. Gutalmyşyň serkerdeligindäki türkmen atlylary, Genjäniň ýakynynda wizantiýalylaryň goşunyny derbi-dagyn edipdirler. Hasan beg bolsa Pasynlaryň töwereklerini eýelemek bilen meşgul bolup ýörkä şehit düşüpdir. 1048-nji ýylda, Gutalmyş hem-de Ybraýym Ýynal «Pasynlar söweşi» adyny alan, Pasynlaryň ýanynda edilen söweşde ýeňiş gazanypdyrlar.

1054-1059-njy ýyllarda, Gündogar Anadoly topraklaryna giren Togrul Beg Türkmen Kemah, Erzinjan, Baýburt we Şebingarahisar ýaly ýerleri eýeläpdir. 1057-nji ýylda Anadoly ýörişleri üçin Ýakut beg taýyn edilipdir. Ýakut beg öz esgerleri bilen Kaýsara (Kaýserä) çenli barypdyr. Siwas eýelenipdir, Any we Kars şäherleri gabawa salnypdyr. Bu döwürde Dinar bege bagly türkmen atlylary Malatýa töwereklerine çenli baryp ýetipdirler.

Türkmenleriň Anadola eden ýörişleri Beýik Seljuk türkmenleriniň soltany Alp Arslanyň döwründe has-da güýçlenipdir. 1064-nji ýylda sapara çykan Alp Arslan Karsy, Anyny eýeläpdir. Ol ermenileri öz häkimligi astyna salanyndan soňra, aoşunlary bilen Gürjüstana giripdir. Onuň emirler; Kümüştegin, Afşin, Sandyk, Danyşmend Gazy we beýlekiler Gündogar, Orta we Günorta-gündogar Anadolynyň dürli ýerlerinde harby hereketlerini dowam etdiripdirler. 1067-nji ýylda Afşin beg Malatýany we Kaýsarany eýeläpdir, Afşin beg Egeý deňziniň kenarlaryna çenli barypdyr we Eşkişehir bilen Akşehir ýolunyň ugrundaky Amuriýe şäherini eýeläpdir.

1070-nji ýylyň tomsunyň ortasynda Alp Arslan özüniň Şama (Siriýa) ýörişine ugrapdyr. Ýolugra Malazgirt, Erjiş galalaryny ele geçiripdir. 1071-nji ýylyň ýazynda, uzak wagtlyk gabawdan soňra, Halap şäheri seljuklaryň häkimiýetine tabyn bolupdyr. Emma Wizantiýa imperatorynyň ilçi iberip, Malazgirdi, Ahlady, Erjişi yzyna gaýtaryp bermegi talap etmegi oňa ýöriş niýetini goýbolsun etmäge mejbur edipdir.

Şeýlelikde türkmenler bu harby hereketleriň netijesinde Anadoly topraklaryna doly,belet bolupdyrlar, wizantiýalylaryň köpsanly harby güýçlerini derbi-dagyn edipdirler. Köpsanly şäherlerdir-obalar eýelenipdir. Hatda, Ahlat ýaly şäherler tutuşlaýyn türkmenleşdirilipdir. Ýöne entek Anadoly topraklary bütewileýin eýelenmändi. Anadolunyň derwezelerini türkmenlere doly açjak Malazgirt ýeňşi entek öňdedi...